Wat is stress?

Stress is een gevolg van het ervaren van spanning of druk. Het is een lichamelijke reactie die ons lichaam klaar stoomt in een staat van paraatheid. Stress kan voortkomen uit allerlei levensgebieden: werk, hobby's, gezin, vrienden,..... Het hoeft dus niet noodzakelijk over werk te gaan. Stress dient ook onderscheiden te worden van druk. Druk gaat namelijk over een hoeveelheid van werk/taken, die binnen een bepaalde tijdsperiode naar behoren uitgevoerd dient te worden. Druk kan dus een oorzaak zijn van stress, maar is niet exact hetzelfde. Stress is namelijk hoe we met deze druk omgaan. Op basis van voorgaande uitleg kunnen we twee soorten stress onderscheiden: gezonde stress en ongezonde stress. Onder goede stress verstaan we stress die ons pushen om beter te presteren. Sommigen hebben namelijk soms dat extra duwtje in de rug nodig. Gezonde stress overheerst ons leven niet en zal maken dat we beter werk afleveren. Onder ongezonde stress verstaan we stress die ons tegenwerkt. Het zal ervoor zorgen dat we niet meer zo goed als voordien presteren. Het belemmert ons functioneren. Het wordt pas echt pathologisch als deze stress ook andere levensdomeinen gaat beïnvloeden.

Een wetenschappelijke visie op stress

Stress bestaat al zolang als de mens. De functie van stress is doorheen de vele jaren wel veranderd. In de oertijd hielp stress mensen om te overleven. Stress bestond enkel in de vorm van de ‘vecht-of-vlucht’ reactie. Dit wil zeggen dat men in gevaarlijke situaties ofwel zal vechten, ofwel zal vluchten. Stress zet deze reactie in gang, wat kan zorgen dat mensen ontsnappen uit een gevaarlijke situatie. In deze situaties begint het lichaam adrenaline en cortisol af te scheiden. Dit laatste wordt ook het stresshormoon genoemd. Vervolgens gaat de bloeddruk verhogen, de spieren opspannen, onze zintuigen worden scherper en onze pijngrens verlaagt. Dit alles zal maken dat we beter en sneller kunnen vluchten of vechten. In de oertijd had stress dus een zinnige functie. Deze ‘vecht-of-vlucht’ reactie bestaat hedendaags nog steeds. Mensen zijn namelijk genetisch aangelegd om stress te vertonen als men in een gevaarlijke situatie terecht komt. Door de maatschappelijke voortuitgang van de laatste honderd jaren, komen mensen niet veel meer in aanraking met gevaarlijke situaties. We hebben deze ‘vecht-of-vlucht’ reactie dus steeds minder nodig. Stress heeft vervolgens dus een andere invulling gekregen in onze maatschappij.

Oorzaken van overmatige stress

Wanneer heeft iemand een teveel aan stress? Stress kan iemand teveel worden als het deze persoon de stress niet meer kan ‘dragen’. Als stress iemands leven gaat overheersen. Om overmatige stress beter uit te leggen maken we gebruik van de termen draaglast en draagkracht. Draaglast is de last die men van bepaalde gebeurtenissen ondervindt. Deze last werkt negatief op ons in en zal simpele taken moeilijker maken. Voorbeelden van draaglast zijn een relatiebreuk, ruzie in de familie, onderbemand zijn op het werk,.... Draagkracht daarentegen zijn positieve factoren in ons leven, die ons ondersteunen en flexibel maken. Zij gaan ervoor zorgen dat we meer aankunnen en ons beter voelen. Voorbeelden van draagkracht zijn humor, een goede relatie, sporten,.... In het algemeen dienen draaglast en draagkracht elkaar te contrabalanseren. Zij moeten elkaar in evenwicht houden. De positieve dingen, zullen ervoor zorgen dat de negatieve dingen niet zo’n grote impact zullen krijgen in ons leven. We kunnen dit ook voorstellen als een weegschaal, met aan de ene kant draaglast en aan de andere kant draagkracht.Weegschaal in evenwicht.JPG                     Dit is een weergave van gezonde stress. Er is stress aanwezig, maar door de positieve dingen in het leven, zal de negatieve invloed van deze stress niet groot zijn. Het kan echter ook zijn dat we slechter werk leveren, niet goed slapen, dingen niet meer zo goed kunnen onthouden,.... Dit zijn invloeden van negatieve stress. Overmatige, negatieve stress ontstaat als er meer of veel meer last is dan kracht. De kracht is dan niet meer in staat om de last van deze stress te dragen. De last is ook hoger omdat deze stress een invloed heeft op ons dagelijks functioneren. Ook dit zullen we illustreren aan de hand van een weegschaal

Weegschaal uit balans.JPG

Je ziet dat het gewicht vooral in de draaglast zit en er amper iets in het mandje van de kracht zit.

Symptomen van stress

Stress heeft een grote impact op het dagelijkse leven en functioneren. Hieronder zullen we kort de symptomen van negatieve stress weergeven. De symptomen worden opgedeeld in lichamelijke, psychische en cognitieve symptomen.

Lichamelijke symptomen

  • Aanhoudende vermoeidheid: Je bent steeds vermoeid. Zelfs wanneer je veel slaapt, voel je je moe. De stress vraagt veel van je lichaam en daarom zal je je bijna altijd moe voelen. Stress consumeert veel energie van jou en in combinatie met slecht slapen, zal je je dus steeds vermoeider voelen.
  • Pijn en ziekte: Doordat je stress hebt, kan het zijn dat je lichaam en je immuunsysteem zwakker wordt. Door de overbelasting, die stress veroorzaakt, kan je op verschillende plaatsen last krijgen van pijn. Denk maar aan spierpijn, hoofdpijn, maagpijn,... Daarenboven zal je sneller ziek worden. Stress gebruikt namelijk veel energie van het lichaam op, waardoor je lichaam afzwakt en je kwetsbaarder bent voor ziektes.
  • Slaapeloosheid: Je zal merken dat je minder goed zal slapen. Je hebt problemen met inslapen en doorslapen. Vaak is het zo dat je voor het inslapen medicamenten gaat gebruiken, omdat je merkt dat het niet meer zelfstandig lukt. Ook doorslapen is een probleem. Je slaapt minder diep dan anders en hebt daarom het gevoel korte nachten te hebben.
  • Eetproblemen: Mensen met stress hebben vaak het gevoel dat er een knoop in hun maag ligt. Ze zullen dus vaak minder eten. Dit kan de vermoeidheid nog erger maken. Verder heeft stress ook een invloed op de vertering van je eten. Het kan dus zijn dat je maag- en darmklachten ontwikkeld.
  • Hartkloppingen: Doordat je lichaam het stresshormoon cortisol afscheidt, zal je lichaam ook voortdurend opgespannen zijn. Hierbij denken we aan een versnelde hartslag, opspanning van de spieren, snellere bloedsomloop.
  • Verslavende middelen: Vaak gebeurt het dat mensen met stress zoeken naar middelen om hun stress te reduceren en dan terecht komen bij verslavende middelen. Zo kan je bijvoorbeeld roken en zelfs wiet smoren gebruiken om van de stress vanaf te geraken. Hier dient even vermeld te worden dat deze middeltjes niet werken. Uit onderzoek blijkt zelfs dat mensen, die roken, meer stress hebben dan mensen, die niet roken.
Buiten lichamelijke symptomen zijn er ook psychische symptomen, die samenhangen met stress. Hieronder zullen we de belangrijkste symptomen even opsommen.

Psychische symptomen

  • Niet meer tot rust kunnen komen: Doordat het lichaam cortisol afscheidt, heb je het gevoel zowel lichamelijk als psychisch niet meer tot rust te kunnen komen. Vooral langdurige stress kan maken dat je psychisch oververmoeid geraakt. Je bent namelijk voortdurend bezig en neemt weinig pauze. Als je dan pauze neemt, verkeert je lichaam nog in een soort overdrive, waardoor je geen rust kan nemen. Daarenboven kan het zijn dat je door piekeren inderdaad psychisch geen rust krijgt. Je bent voortdurend bezig met de taken, die je stress geven, in je hoofd te overlopen en wat je nog zou moeten doen verder uit te werken.
  • Prikkelbaarheid: Doordat je teveel hooi op je vork neemt, kan het zijn dat je na een tijdje prikkelbaar wordt. Dit komt voornamelijk voort uit het gevoel dat je geen rust krijgt. Je hebt het gevoel dat de boog voortdurend gespannen staat en kan dan heel prikkelbaar reageren als mensen je iets vragen.
  • Sombere buien en/of huilbuien: Na een tijdje kan de stress je teveel worden en dan kan het zijn dat je sombere buien of zelfs huilbuien krijgt. Je hebt het gevoel van psychisch op te zijn en weet niet meer wat doen. Meer en meer zal je deze buien krijgen, als de stress niet wordt aangepakt.
  • Niet meer kunnen genieten: Je hebt het gevoel niet meer tot rust te kunnen komen en dat zal ook het gevoel geven dat je niet meer kan genieten. Alles wordt bepaald door de stress, dus schiet er telkens minder en minder tijd over voor ontspanning en leuke dingen. Vaak als er dan tijd is om leuke dingen te doen, ben je nog steeds gepreoccupeerd door de taken, die de stress veroorzaken. Je kan dus moeilijk je brein stil leggen.
  • Minder zelfvertrouwen: Door de overmaat aan taken en stress, kan het zijn dat je aan jezelf begint te twijfelen. Het kan zijn dat, door het vele werk, ander delen van je werk onder de stress beginnen te lijden. Je werkt taken niet meer zo nauwkeurig af als vroeger of kan niet meer zoveel taken doen op dezelfde tijd als vroeger. Dit kan maken dat je aan jezelf begint te twijfelen.
  • Sociale isolatie: Door het gebrek aan zelfvertrouwen en de stress, die verschillende levensgebieden binnen dringt, kan het zijn dat je minder sociaal contact opzoekt. Als je vrije tijd hebt, wil je die het liefst alleen doorbrengen. Je hebt ook het gevoel dat je niet meer kan genieten. Bijgevolg zal je dus minder sociaal contact opzoeken. Dit kan resulteren in sociale isolatie.
Naast bovenstaande symptomen, is er ook nog een derde categorie, namelijk cognitieve symptomen van stress. Deze worden ook de symptomen van het denken genoemd.

Cognitieve symptomen

  • Minder presteren en toename van fouten: Doordat je gepreoccupeerd bent door stress, ga je minder kunnen presteren. Dit op zowel tijd als aantal. Stress gaat er namelijk voor zorgen dat je niet meer zo goed kan nadenken en concentratieproblemen kan krijgen. Doordat je geest niet meer geordend is, kan je zelf ook niet meer geordend te werk gaan. Zo sluipen er ook steeds meer fouten in je werk.
  • Concentratieverlies: Doordat stress een soep maakt van je gedachten, zal het ook moeilijker zijn om alles netjes te ordenen en te onthouden. Je zit met heel veel in je hoofd en dit kan leiden tot problemen van je concentratie. Je hebt het moeilijk om lange tijd aan hetzelfde project te werken, wat je daarvoor wel kon. Zelfs in ergere gevallen kan je het lastig vinden om een gesprek te volgen.
  • Geheugenproblemen: Door de chaos in je hoofd, komen geheugenproblemen steeds meer en meer voor. Je onthoudt dingen niet meer zo goed als vroeger. Ook zal je dingen minder snel opnemen in je langetermijngeheugen.
  • Piekeren: Je vergeet sneller, weet niet waar op focussen en slaagt alles door elkaar. Dit kan een aanleiding vormen tot piekeren. Zelfs voor deze symptomen optreden, zal je piekeren. Je denkt dan na over dingen zoals: 'Heb ik het wel goed genoeg gedaan?' 'Gaat er een stapel werk klaarliggen als ik maandag op mijn werk kom?' Je zal piekeren over de dingen, die je stress bezorgen.
  • Besluiteloosheid: Doordat je je niet meer goed voelt, zal je ook minder snel beslissingen nemen. Je twijfelt aan jezelf en je zelfbeeld neemt af. Zeker lange termijn beslissingen zal je uitstellen.

Wat zijn de risicofactoren van stress?

Overspannenheid en burn-out zijn altijd het gevolg van een combinatie van de situatie, de persoon en de omgeving.

Situaties

Situaties die stress veroorzaken kunnen ofwel steeds terugkerende dagelijkse irritaties zijn (geluidsoverlast van de buren of een computer die altijd maar vastloopt, een slechte relatie met je baas of een pestende collega) maar ook ingrijpende of traumatische gebeurtenissen zoals een echtscheiding, het overlijden van een dierbare, een ontslag…

Persoonlijkheid

Hoe iemand in elkaar zit, speelt ook een belangrijke rol: wat voor de ene persoon gewoon een leuke uitdaging is, kan voor de andere een behoorlijk stresserende opdracht zijn. Mensen met burn-out voelen zich vaak (te) sterk betrokken bij hun gezin of werk. Ze zijn zeer gemotiveerd en eisen veel van zichzelf. Ze bewaken niet voldoende hun grenzen, waardoor ze het risico lopen opgebrand te geraken. Andere eigenschappen die het risico op ongezonde stress kunnen verhogen zijn: je gevoelens slecht kunnen uiten, moeilijk steun vragen, moeilijk neen kunnen zeggen, pessimisme en een weinig positieve kijk op de eigen prestaties. Omgekeerd bekeken zijn er een hele reeks factoren, die je beschermen tegen de negatieve invloed van stress en die je veerkracht verhogen: humor, over je gevoelens kunnen praten, hulp durven vragen, neen kunnen zeggen, optimisme, je eigen prestaties goed kunnen inschatten…

Omgeving

Je omgeving speelt ook een belangrijke rol: mensen die je begrijpen en steunen en bij wie je met je problemen terecht kan of gewoon ook mensen met wie je regelmatig fijne momenten doorbrengt kunnen je helpen moeilijke, stresserende omstandigheden beter aan te kunnen.

Wat zijn gevolgen van stress?

Naarmate je meer en meer stress krijgt, zullen de symptomen erger worden en toenemen. Zo kan het zijn dat je in het begin geen geheugenproblemen had, maar je nu begint te merken dat ze opkomen. Ook de huidige symptomen zullen verergeren. Je slaapt nog minder, kan je nog minder concentreren, kan totaal geen beslissingen meer maken,.... Stress ligt verder ook aan de basis van verschillende problematieken. Denk hier maar aan burn-out en depressie. Stress kan in een pathologische vorm evolueren naar een burn-out. Na een periode van slecht te slapen en langdurige stress, zal de vermoeidheid nog toenemen. Je zal dus geen energie meer over hebben. Zelfs tot een depressie kan stress leiden. Je kan namelijk steeds meer en meer beginnen piekeren over jezelf en jezelf nog slechter beginnen voelen. Ook de sombere stemming en huilbuien kunnen voorlopers van een depressie zijn. Het is dus aangewezen stress tijdig aan te pakken.

Wat kan ik eraan doen?

Het is belangrijk om zo snel mogelijk in te grijpen bij stress. Als je namelijk niets verandert aan deze symptomen/oorzaken, kan stress uitmonden in ernstigere problemen, zoals burn-out en depressie. Je raakt hoe langer hoe meer vermoeid en de symptomen beginnen ernstigere vormen aan te nemen. Het is dus geen goed idee om deze symptomen te negeren, maar er iets aan te doen. Stress kan namelijk een vicieuze cirkel veroorzaken, waar je alleen maar uit geraakt door iets aan deze stress te doen. Je kunt stress aanpakken door ofwel je draaglast te verlagen, ofwel je draagkracht te verhogen. Hiermee bedoelen we ofwel verlaag je de stress, ofwel voeg je meer leuke dingen aan ons leven toe.

Online zelfhulp tegen stress

Mensen kunnen zelf hun stress aanpakken. In overleg met je huisarts kan je namelijk een pauze pakken. Als stress minder acuut is, kan je zelf ook nadenken over hoe je jouw stress kan aanpakken. Een stapje verder is het gebruik van een psychotherapie. Met behulp van deze hulpverlening kan je factoren, die voor jou samenhangen met stress, elimineren en leren hoe jij meer uit het leven kan halen. Deze hulpverlening dient niet altijd face-to-face te gebeuren. Je kan er namelijk ook voor kiezen om jezelf online te behandelen. Als men gebruik wilt maken van een hulpverlener, is het aangewezen dat hij/zij de juiste vragen krijgt. Minder belangrijk is of die begeleiding nu door computer of mens gebeurd. Uit resultaten blijkt namelijk dat stress tot 77% afneemt in de eerste maand bij gebruik van Mijn Kwartier. Het is wel belangrijk je arts in te schakelen om de juiste diagnose te stellen en te evalueren of er naast therapie/zelfhulp ook andere hulpmiddelen nodig zijn.

Mijn Kwartier tegen stress

Wij ontwikkelden het online zelfhulpprogramma ‘Mijn Kwartier’ om depressie, stress en burn-out te behandelen. In dit programma word je dagelijks begeleid met oplossingsgerichte vragen, die je helpen nadenken over wat helpt en wat niet. In een reeks videofilmpjes leggen onze artsen je uit hoe je stress kan herkennen, aanpakken, oplossen en nadien voorkomen. Dit programma stuurt je ook een wekelijke verslag met daarin je evolutie. Dit kan je met je huisarts of behandelende arts bespreken. Zo blijft ook hij/zij op de hoogte van je vooruitgang, als jij dat wil. Je kunt ook familieleden uitnodigen in het programma om je te steunen. Wij leren hen hoe zij je kunnen steunen. We helpen hen om jou beter te begrijpen. Je bent echter niet verplicht om hen uit te nodigen. Je kunt stress ook alleen aanpakken.

Ben je gestresst?

Om te beginnen kan je onze gratis stresstest invullen. Deze test bestaat uit een twintigtal stellingen. Als je de laatste stelling hebt ingevuld, kom je integraal op een pagina met je scores!