Wat is hypnose?

Wat is hypnose? Heeft het iets te zien met macht en wilskracht? Is het een vorm van zwarte magie? Is het spektakel? Waarom schrikt het af?

Dit zijn vragen die U en mij bezig houden. In dit artikel zal ik proberen er een antwoord op te formuleren.

Showhypnose

Jammer genoeg wordt het beeld dat de leek heeft over hypnose sterk beïnvloed door de wereld van show en spektakel. Wat showhypnotiseurs U tonen is meestal meer show dan hypnose. Showhypnotiseurs zetten een traditie voort die ontstaan is eind vorige eeuw in de Franse, Parijse salons, waar neurologen dit fenomeen "hypnose" herontdekten en demonstraties gaven om de aristocratische Parijse salondames te charmeren, of gewoon om populair te worden.

De geschiedenis van medische hypnose

U moet niet vergeten dat eind vorige eeuw het maatschappijmodel er anders uitzag dan nu. Daar waar we nu leven in een wereld van democratie en communicatie, werd eind vorige eeuw nog geregeerd door hiërarchie en macht. Het prestige en de macht van de 19° eeuwse bourgeoisie en de vrije beroepen (zoals de geneesheer, de notaris) lag toen hoger. Het is niet te verwonderen dat in die context de eerste artsen die hypnose herontdekten, vooral dit aspect gingen benadrukken waarmee ze indruk konden maken, de illusie van macht konden opbouwen. U moet niet vergeten dat hysterische verlammingen en flauwtes eind vorige eeuw in de mode waren, net zoals we nu modes kennen zoals hyperventilatie, spasmofilie, chronisch vermoeidheidssyndroom en noem maar op.

Als je in de 19° eeuw de aandacht van je omgeving wilde trekken of meer affectie van je gezin wilde krijgen, deed je er goed aan een hysterische verlamming te krijgen.

In onze drukke maatschappij zal je eerder onbewust spanningshoofdpijn of andere psychosomatische klachten ontwikkelen.

Daar het spectaculair aspect van hypnose en show aan de hypnotiseur veel prestige opbrengt, en dus ook geld, is het niet te verwonderen dat dit aspect gecultiveerd wordt door de 20° eeuwse showhypnotiseur, die zijn brood verdient met het verkopen van spektakel.

Een aantal onderzoekingen toonde trouwens aan dat verschillende showhypnotiseurs gebruik maken van trucage zoals bijvoorbeeld het ongemerkt dichtknijpen van je halsslagader, die de hersenen van bloed voorziet: trucage samen met een aantal fenomenen die nog iets - doch weinig - met hypnose hebben te zien, wekken de illusie dat de hypnotiseur macht heeft over het medium op het podium. Wat je niet mag vergeten, is dat die mensen waarmee ze de demonstraties doen, meestal van tevoren worden uitgeselecteerd en men uit verschillende vrijwilligers de twee of drie gemakkelijkst hypnotiseerbare subjecten neemt, dan is het niet te verwonderen dat je spectaculaire dingen te zien krijgt. Is het niet logisch dat een aantal subjecten inderdaad graag meespelen in het spektakel? En dit wekt inderdaad de indruk dat je iemand dingen tegen zijn wil kan laten doen. Het is echter zo dat als je iemand een suggestie geeft die werkelijk tegen zijn waarden ingaat, hij ze nooit zal opvolgen en bijna automatisch uit trance zal komen.

Dit weten hypnotiseurs echter handig te omzeilen door op het podium eerst te testen hoe ver ze kunnen gaan met wie.

Het is jammer dat dit beeld van hypnose zo vertekend wordt en dat het een aantal mensen afschrikt, die door hypnose goed geholpen kunnen worden.

Wat is trance in hypnose ?

Als mensen me vragen wat hypnose is, stel ik hen meestal de vraag of ze het ooit wel eens meegemaakt hebben dat ze een boek zaten te lezen of naar een spannende film zaten te kijken en ondertussen niet hoorden dat iemand de kamer binnen kwam of vergaten dat ze eigenlijk op een ongemakkelijke of harde stoel zaten. De meeste mensen kennen deze ervaring. Dit is wat ik zou noemen de spontane, alledaagse trance. Trance is een toestand van verhoogde concentratie waar je aandacht gericht wordt op één stuk of één deel van je beleving van de werkelijkheid.

Andere delen die op dat moment niet relevant zijn, worden buiten het bewustzijn gelaten. Dit wil niet zeggen dat deze informatie onbewust niet mee wordt verwerkt. Dus trance is een vernauwing van het bewustzijn. Stimuli die buiten je aandacht vallen, komen op dat moment nog wel binnen via de zintuigen, worden nog wel verwerkt, maar worden als onbewuste informatie op de achtergrond gehouden. Tijdens de trance zorgen de hersenen ervoor dat je je intensiever kan bezighouden met deze informatie die op dat moment belangrijk is.

Om het verschil aan te tonen tussen bewust en onbewust, kan ik hier misschien de vergelijking trekken met het leerproces van het kind, dat eens zich al spelende concentreerde op zijn voetje om te beseffen dat dat zijn voetje is. In de loop van zijn verdere leven zal het kind er nog zelden bij stilstaan dat dit zijn voet is, hoe die eruit ziet en hoe die functioneert. Onbewust wordt deze informatie verder gebruikt tot op het moment dat het kind leert staan. Nu concentreert het zich even op de coördinatie van zijn spieren om zijn evenwicht te houden. Op het moment dat het kind leert lopen, concentreert het zich op de bewegingen en de stapjes die het zet. En eens het dit onder de knie heeft zal het zijn verdere leven zich niet meer afvragen hoe het zijn evenwicht behoudt of een stapje vooruit zet, tenzij het door een of andere ziekte deze mogelijkheden terug verliest.

Als je leert auto rijden, ben je je bewust van het feit dat je je pedaal moet indrukken en loslaten en bij het remmen op een andere pedaal moet drukken. Je concentreert je op deze nieuwe informatie tot je het onder de knie hebt. De ervaren chauffeur staat hier niet meer bij stil.

Dit illustreert de functie van trance of verhoogde aandacht. Verhoogde concentratie is dit mechanisme dat ons toelaat op het moment dat we nieuwe en belangrijke dingen willen leren, enkel die informatie te gebruiken en in onze aandacht te houden, die op dat moment voor ons nuttig is. In die zin is trance een levensnoodzakelijk en belangrijk stuk in ons leven en ontwikkeling: niets spectaculairs of buitengewoons.

Wat is medische hypnose dan wel?

Hypnose is niets anders dan op een professionele en meer systematische wijze deze toestand van natuurlijke trance te stimuleren. De arts of hypnotherapeut doet dit met de bedoeling om een cliënt met een probleem iets nieuws aan te leren. Een nieuwe ervaring op te bouwen om zo beter met het probleem om te kunnen of het probleem op te lossen. De doelstelling van de showhypnotiseur is er die fenomenen uit te pikken die indruk maken op de massa en de kassa te doen rinkelen.

Hypnose: onbewust leren leren!

Hypnose heeft dus vooral iets te maken met leerprocessen. Het is dus niet zo dat je je wil verliest of je niet bewust bent tijdens de hypnose. Je bent volledig bewust, alleen ben je wat meer geconcentreerd op bepaalde aspecten van je eigen realiteit. Eén van de fenomenen van diepere trance is amnesie of m.a.w. het vergeten van een aantal dingen die tijdens de trance gebeuren.

Dit maakt soms dat mensen achteraf de indruk hebben, dat ze bij diepe trance volledig weg geweest zijn, doch dit is niet zo. Het voordeel van die verhoogde concentratie is, dat je onder hypnose aan bepaalde dingen kan werken, terwijl je andere dingen afschermt of opgeborgen laat.

Hypnose om emoties te verwerken

Als je een emotioneel proces moet verwerken, is het soms nuttig, het massale gevoel van overweldigd te geraken door je emoties even opzij te kunnen schuiven en je te kunnen concentreren op de kern van het probleem waaraan je wil werken. Dit maakt dat je onder hypnose een aantal dingen kan doen die veel moeilijker te bereiken zijn, zonder deze toestand van trance. Je kan één aspect van je probleem als het ware inzoomen, in de kijker nemen om eraan te werken, terwijl je de andere eventjes op rust stelt. Dit maakt het gemakkelijker om problemen in stukjes te breken en stap voor stap te zoeken naar een oplossing. Terwijl je bewuste geest zich op één ding richt, kan je onbewuste geest ervoor zorgen dat het geheel gerespecteerd blijft. Want het is zo dat je geen suggesties kan geven die fundamenteel tegen het onbewuste ingaan. Respect staat daarom centraal in medische hypnose. Respect zowel voor je bewuste als voor je onbewuste. We gebruiken het onbewuste hier niet in de Freudiaanse betekenis van het woord. Als ik het woord "onbewuste" gebruik, denk je beter even terug aan de leerervaring van het kind waar reeds gekende, onbewuste ervaringen een hulpmiddel zijn om nieuwe en bewuste ervaringen te ondersteunen. Een andere toepassing van die verhoogde concentratie op een stukje van je belevingswereld is het behandelen van een ernstige pijn. Als een bepaald deel van je lichaam door een ziekteproces pijn doet, kan je je concentratie op de pijn en je concentratie op andere positieve ervaringen in andere delen van je lichaam gebruiken om minder pijnbeleving te hebben of om beter met je pijn te kunnen omgaan. Zo kan je ook een anesthesie of gevoelloosheid ontwikkelen in diepere trance, waar je als het ware je gevoelsreceptoren, die pijnlijke informatie van je huid naar je hersenen sturen vergeet. Je kan onder hypnose suggesties geven omdat je door de verhoogde toestand van concentratie beter op suggesties reageert dan in de gewone waaktoestand. Suggesties kunnen zowel tot doel hebben psychische processen of leerervaringen op gang te brengen als lichamelijke functies te beïnvloeden. Zo kan je door suggestie je bloeddruk of je hartslag beïnvloeden en zelfs de stollingstijd van je bloed veranderen.

Wetenschappelijk onderzoek naar hypnose

Onderzoek door een Zwitserse vorser toonde aan dat tijdens hypnose of trance het aantal witte bloedcellen in je bloed veranderd wordt. De bloedconcentratie van je eigen hormoon cortisone verandert en een aantal fysiologische kenmerken wijzigen. Een aantal onderzoekers zoals Simonton, Rossi, Spiegel en Auerbach in de Verenigde Staten suggeren dat je je immunologische afweer tegen ziekten zoals het aids virus en kankercellen kan versterken door hypnotische suggestie. Gepubliceerde resultaten, die weliswaar geen zwart op wit bewijs vormen, doch sterk in die richting wijzen, tonen aan dat het de moeite loont om bij ernstige ziekten zoals aids, kanker, reuma en astma de traditionele behandeling aan te vullen met hypnotherapie. Zij rapporteren een hogere kans op genezing en een betere levenskwaliteit. Ook bij hoofdpijn, migraine allergieën en verschillende huidziekten en zelfs bij een aantal wratten is aangetoond dat hypnose een groot aantal mensen kan helpen.

Met dit alles wil ik niet beweren dat hypnose een wondermiddel is dat alles kan, maar wel dat het een mooie aanvulling is van de mogelijkheden en de begrenzing die de klassieke geneeskunde ons biedt. De laatste jaren wordt hypnose meer en meer door artsen beoefend en aanvaard en kan men ook stellen dat hypnose deel uitmaakt van de klassieke geneeskunde en niet onder de alternatieve geneeswijzen thuishoort.

Zijn er risico's aan hypnose ?

Ik wil hier ook even ingaan op de vraag naar het gevaar van hypnose. Vele mensen vragen me "Is het gevaarlijk? Zal ik er wel uitkomen?" Het is zo dat bij deskundig uitgevoerde hypnose het risico niet uit trance te komen niet bestaat.

Het ergste wat ooit kan voorkomen is dat je onbewuste geest geen zin heeft om direct uit trance te komen bij de eerste suggestie en dat je dus eerst een aantal malen moet herhalen of heel uitzonderlijk dat trance overgaat in een natuurlijke slaap. De trance is dan over bij het ontwaken. Er zijn echter wel een aantal redenen waarom het belangrijk is dat hypnose thuishoort in de geneeskunde en niet in het alternatieve circuit. Zo herinner ik me bijvoorbeeld het verhaal van een arts die tijdens een hypnose een suggestie gaf dat de cliënt in zijn verbeelding zich rustig, ontspannen kon neerleggen op een grasperk, waar deze cliënt die allergisch was aan graspollen een astma-aanval op deed. Indien je op dat moment geen arts of deskundige bent, riskeer je wel in de problemen te komen.

Een ander voorbeeld is beschreven door Milton H. Erickson, de grootste hypnotherapeut van de 20ste eeuw, die ooit telefoon kreeg van een cliënte van hem die vroeg om via de telefoon een hypnose toe te passen om haar menstruatiepijnen te verlichten. Een half uurtje later belde ze hem terug om te zeggen dat de hypnose niet werkte. Hij deed de hypnose nog eenmaal over, waarna hij een half uurtje later weer een telefoon kreeg met de melding dat de klachten niet verdwenen. Hij stuurde haar naar het hospitaal met als diagnose het vermoeden van een appendicitis.

Indien hij zijn suggesties onzorgvuldig geformuleerd zou hebben en gesuggereerd zou hebben dat de pijn volledig zou verdwijnen, ongeacht de oorzaak van de pijn, dan liep deze cliënt het risico dat de appendicitis pijnloos evolueerde naar een erger stadium.

Een ander risico is het beluisteren van een cassette met een hypnose in de wagen. Indien de cliënt deze hoort tijdens het besturen van een wagen is het niet onmogelijk dat hij op dat moment in trance zal gaan.

In die zin is het belangrijk dat als je een hypnotherapeut kiest, je er goed over nadenkt en kiest voor iemand die medisch en technisch goed gevormd is, die een goede scholing in de hypnotherapie genoot.

Hoe verloopt zo'n hypnose therapie of hypnotherapie?

Als je met een probleem zit, fysisch of psychisch, en je denkt dat hypnose je kan helpen, is de eerste fase een gesprek met de arts of therapeut. De arts probeert dan het probleem in kaart te brengen en formuleert voor zichzelf een aantal hypothesen. Deze hypothesen worden besproken met de cliënt en meestal kan in het eerste gesprek worden uitgemaakt of deze klacht zich inderdaad leent voor een behandeling met hypnotherapie of eventueel andere vormen van therapie geschikter zijn. In de onderhandeling wordt gezocht naar een zienswijze waar zowel therapeut als cliënt achter kunnen staan. Een belangrijke vraag die in het eerste gesprek onderzocht wordt is of de klacht bij de cliënt enkel nadelen oplevert of eventueel ook voordelen. Het gebeurt dikwijls dat een cliënt een klacht moeilijk kan opgeven omdat hij er iets bij te verliezen heeft. Dit proces is soms bewust, soms onbewust. Het kan besproken worden met de cliënt en eventueel, als het antwoord onduidelijk is, onder hypnose verder worden verkend. Er bestaan namelijk verschillende technieken die de therapeut of de cliënt toelaten vragen te stellen aan het onderbewuste of zelfs met het onderbewuste te onderhandelen.

Indien de strategie min of meer bepaald is wordt een afspraak gemaakt voor een volgende sessie, zodat zowel cliënt als therapeut de kans hebben om de besproken gegevens te laten bezinken.

Indien voor hypnotherapie gekozen wordt, zal in de tweede sessie de cliënt meestal de ervaring leren om in trance te gaan. Het is belangrijk dat aan deze fase van het leren ervaren van trance aandacht wordt besteed, vooraleer de koe bij de horens te vatten.

Na een kort gesprek zet de cliënt zich in een rustig ontspannen houding, kan eventueel nog zijn laatste vragen en kwijt en dan volgt de inductiefase. De inductiefase is de eerste fase van hypnose, die bij elke hypnose herhaald zal worden, doch over het algemeen steeds sneller en gemakkelijker verloopt. De therapeut en de cliënt kiezen samen voor een inductietechniek die bij deze cliënt past. Er zijn tientallen tot honderden inductietechnieken beschreven in de literatuur en het komt nog zelden voor dat dezelfde techniek voor alle cliënten geschikt is.

De cliënt volgt de suggesties en laat zich leiden naar een toestand van diepe relaxatie en ontspanning terwijl de trance langzaam optreedt. De therapeut volgt de tekenen van trance en kan eventueel vragen stellen aan de cliënt over zijn ervaring. Nu de trance langzaam optreedt volgt als tweede fase de verdiepingsfase. De therapeut geeft een aantal suggesties die de cliënt toelaat om dieper weg te zakken in een trance totdat die diepte waarvan zijn onbewuste vermoedt of oordeelt dat best aan het probleem gewerkt kan worden.

In de derde fase start het therapeutische werk. Directe of indirecte suggesties worden gegeven of de therapeut kan naargelang de strategie vragen stellen aan de cliënt. Ook tijdens deze fase is de cliënt zich bewust van wat er gebeurt. Naargelang de diepte van de trance, zal zijn bewustzijn breder of smaller gefocust zijn.

Op het einde worden meestal een aantal aangepaste suggesties ingebouwd die het onbewuste toelaten om gedurende de volgende dagen of weken verder aan het probleem te werken en te zoeken naar een eigen creatieve oplossing.

Naar het einde van de sessie toe, geeft de therapeut een aantal suggesties die toelaten om met een fris en helder gevoel terug uit deze toestand van trance te komen.

Nadien volgt nog een korte nabespreking waar de cliënt over zijn ervaringen vertelt en de therapeut eventueel nog vragen van de cliënt kan beantwoorden. Naargelang het probleem, kan de therapeut aan de cliënt vragen om thuis zelf beginnen oefenen met zelfhypnose en eventueel andere opdrachten in de context van de therapie uit te voeren. Naargelang het probleem zijn meerdere sessies nodig en dikwijls komt het voor dat geopteerd wordt om gesprek met hypnotherapie te combineren, zodanig dat de cliënt de kans krijgt om de dingen zowel op bewust als op onbewust niveau door te werken.

Medische indicaties voor hypnose

Zoals eerder vermeld, wordt hypnose gebruikt als aanvulling bij de medische behandeling van verschillende gewone ziekten waar de inwendige afweer een belangrijke rol speelt: kanker, aids, reuma, allergie,eczema, psoriasis of andere huidziekten.Hypnose helpt hier de eigen immuniteit te versterken en de genezing of genezingskans te bevorderen.

Hypnose kan een nuttig instrument zijn in de behandeling van een ganse reeks psychische problemen zoals stress, angst, hyperventilatie, overspanning, depressie, verslaving, burn-out, faalangst, examenangst, fobie, vermoeidheid, slaapstoornissen, psychosomatische klachten, eetstoornissen, relatieproblemen, ... In deze gevallen wordt hypnose tegenwoordig vaak succesvol gecombineerd met het online zelfhulpprogramma dat ook op dezelfde stressmechanismen inwerkt.

Andere problemen waar hypnose kan helpen zijn acute of chronische pijn, hoge bloeddruk of hypertensie, spierkrampen, rugpijn, torticolli, ...

Daarnaast kan hypnose een goed hulpmiddel zijn om jezelf te ontwikkelen als mens en persoonlijke doelstellingen te bereiken zoals motivatie, concentratievermogen, examens voorbereiden, sportprestaties verbeteren, mentale training, meditatie, creativiteit, beslissingen nemen, problemen analyseren, onbewuste blokkades wegwerken, ...

Daarnaast worden hypnotische technieken door hypnotherapeuten vaak aangewend in gewone gesprekstherapie zonder dat er sprake is van hypnose. Goede resultaten worden hier geboekt in o.a. verslaving, angst, hyperventilatie, ...

Medische hypnose samengevat

Hypnose verricht geen mirakels, maar is wel een waardevol middel naast alle andere technieken die de geneeskunde ter beschikking heeft. Geen enkele remedie lost alle problemen op, elke remedie heeft zijn eigen indicatie. Wel is hypnose, indien goed aangewend, een relatief onschadelijke en zeer specifieke vorm van behandelen. Indien men de klassieke geneeskunde niet weggooit, is het een nuttige aanvulling, zeker in die gevallen waar weinig alternatieven voorhanden zijn.

Wie is bevoegd om hypnose toe te passen?

Enkel artsen of psychologen met een degelijke opleiding in de medische hypnose zijn bevoegd om je te helpen een medisch of psychisch probleem op te lossen. Vraag dus steeds na welke opleiding je hulpverlener een volgde voor je je aan hem toevertrouwt. In mijn eigen praktijk als geneesheer en hypnotherapeut te Antwerpen zie ik maar al te vaak hoe mensen mismeesterd worden door charlatans zonder diploma noch opleiding.

Wanneer ik zelf artsen en psychologen opleid besteed ik veel tijd om hen de juiste handvatten mee te geven over de grenzen en mogelijkheden van elke medische hypnose techniek. Informeer je goed voor je een hypnotherapeut kiest. Mail gerust via het contactformulier als je vragen hebt.

Stresstest

Wil je weten in welke mate stress, spanning, angst of zelfs depressieve gevoelens meespelen in je problematiek, dan kan je dat eenvoudig testen door een eenvoudige test van 21 korte vraagjes in te vullen.

Dr Paul Koeck